Van Groot naar klein in de natuur en samenleving

De natuur heeft de meest wonderlijke creaties voortgebracht. Reductionisme is de theorie dat het geheel uit de eigenschappen van de onderdelen verklaard kan worden. Maar is dat een afdoende theorie om dit alles te verklaren of zijn er verschijnselen die hier niet binnen passen? In de lezing wordt een algemene trend in de westerse samenleving beschreven die tijdens de Reformatie en Verlichting begon, waarvan de resultaten nu op veel terreinen van de samenleving te zien zijn. Zowel de dode als de levende natuur hebben we tot in de kleinste bouwstenen uit elkaar gehaald en bestudeerd. Daarnaast zijn er ontwikkelingen in de samenleving geweest die hier sterk op lijken. Het is de desintegratie van sociale structuren, die in de twintigste eeuw leidde tot de individualisering die we vandaag kennen.

Al deze ontwikkelingen lijken uit dezelfde impuls voort te komen; een impuls geboren uit de groeiende menselijke nieuwsgierigheid en de daarmee samenhangende behoefte aan persoonlijke vrijheid. Nu lijkt het doel van de Verlichting bereikt (voor zover we naar de westerse wereld kijken). In de natuurwetenschappen hebben we de kleinste deeltjes gevonden. De samenleving is sterk geïndividualiseerd en de religie eveneens. Hoe nu verder? We hebben het eindpunt van het uit elkaar halen en uit elkaar vallen grotendeels bereikt. Zijn we klaar met de natuurwetenschappen en genieten we van onze schijnbaar oneindige individuele vrijheid? Toch niet helemaal zo te zien. Was dat alles of is er nog meer? Nu  de onderdelen steeds zichtbaarder worden, kunnen we beginnen te vermoeden wat erachter zit en hoe we tot nieuwe, meer betekenisvolle, meer omvattende en verbindende concepten kunnen komen.

Dr. Wabe Heeringa (1946) deed na zijn promotie als fysicus twaalf jaar onderzoek aan meerdere universiteiten in Duitsland. Hij was docent natuurkunde aan de Europese scholen in Karlsruhe en Brussel en daarna consultant voor het bedrijfsleven. Sinds vijftien jaar reist hij maandelijks naar Zwitserland waar hij medewerker is van een firma voor medische apparatuur. Daarnaast is hij docent aan de Internationale Universiteit van Dresden. Opgegroeid in een gereformeerd milieu bracht zijn studie hem via Einstein en Spinoza op het pad van de filosofie van de Verlichting. Zijn fascinatie voor de micro- en macro kosmos gaf de aanzet tot het schrijven over deze trends in zijn onlangs verschenen boek met de titel: ‘Eerst moet alles uit elkaar vallen’